گروه تفکر سیستمی

عنوان مشکل/ فساد:

عدم شفافیت در صادرات و واردات

حوزه ی مشکل/ فساد:

اقتصاد/ گمرک

شرح:

در حال حاضر، سایت گمرک، آمار صادرات و واردات را به تفکیک مرز و دسته ی کالا ارائه میدهد اما این آمار با واقعیت فاصله بسیار زیادی دارد زیرا بسیاری از واردات یا صادرات به صورت چمدانی صورت میگیرد و در جایی ثبت نمیشود یا به صورت نادرست ثبت میگردد. 

نمونه های بروز:

 -

پیامدها:

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

سیستم سنتی و ناکارآمد ثبت معاملات

حوزه ی مشکل/ فساد:

اقتصاد/ نظام مالیات؛ شفافیت

شرح:

بر اساس مقررات دارایی، دفاتر مالی حقیقی یا حقوقی، همچنان باید پلمب شده و به صورت دستی نوشته شوند؛ در حالی که با استفاده از بستر شبکه و فضای اینترنت، می توان دفترنویسی سنتی را با اختصاص نام و رمز عبور به هر شخص حقیقی یا حقوقی، جایگزین کرد.

نمونه های بروز:

 -

پیامدها:

عدم شفافیت فرآیندهای مالی و سوء استفاده عده ای خاص؛ برخورد سلیقه ای در تعیین مالیات ها

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

وجود حفره های مقرراتی در گمرک

حوزه ی مشکل/ فساد:

اقتصاد/ گمرک

شرح:

-

نمونه های بروز:

سوء استفاده از پته گمرکی برای وارد کردن کالاهای لوکس بدون پرداخت عوارض گمرک

پیامدها:

تضییع حق بیت المال و سود نامشروع برای عده ای خاص

عنوان مشکل/ فساد:

وجود نداشتن سامانه جامع متون علمی به منظور جلوگیری از تقلبهای علمی

حوزه ی مشکل/ فساد:

دانش و فناوری/ آمایش علمی

شرح:

پایان نامه های دانشگاهی، مقالات علمی و کتابهای منتشر شده، منابع علمی اصلی در جهان به حساب می آیند. با پیشرفت فناوری داده کاوی، ابزارهای مناسبی در دنیا برای بررسی متون جدید و مطابقت آنها با متون قبلی به منظور شناسایی مطالب مشابه و بررسی نحوه ارجاع دهی به آنها، ایجاد و به کارگیری شده است. اما متأسفانه در ایران هنوز به درستی جای خود را باز نکرده است.

در حال حاضر، برخی دانشگاهها و مؤسسات علمی، این مشکل را به طور کاملا غیر سیستمی با محدود کردن دسترسی دانشجویان به متن پایان نامه ها حل نموده اند!

نمونه های بروز:

کپی برداری فراوان پایان نامه ها و مقالات و صدور مدارک تحصیلی یا ارتقای علمی بر اساس آنها

پیامدها:

کاهش ارزش مدارک علمی تولید شده در داخل کشور؛

سهولت تقلب علمی در پایان نامه ها، مقالات و کتابها

عنوان مشکل/ فساد:

کیفیت پایین آموزش نظامی در دوره های سربازی

حوزه ی مشکل/ فساد:

نیروهای مسلح/ خدمت وظیفه

شرح:

به نظر می رسد یکی از دلایل اصلی اامی بودن خدمت دوره ضرورت (علاوه بر تأمین نیروی کار ارزان قیمت برای نیروهای مسلح) آمادگی نظامی کلیه افراد ذکور ایرانی برای مواقع بحرانی کشور می باشد. به این منظور با توجه به دوره کوتاه آموزشی (حداکثر دو ماه برای آموزش نظامی عمومی و دو ماه برای آموزش رسته تخصصی) باید حداکثر دانشها و مهارتهای لازم برای یک نیروی نظامی با توجه به رسته ی خود، به وی داده شود و در پایان دوره، میزان توانمندی وی ارزیابی شود تا بتوان یک تحلیل جامع و واقع گرایانه از میزان مهارت موجود در سربازان برای استفاده در مواقع بحرانی در دست داشت. 

متأسفانه با توجه به گزارشهای رسمی و غیررسمی، در اکثر پادگانهای کشور (اعم از سپاه، نیروی انتظامی و خصوصا ارتش) کیفیت این آموزشها از هر جهت (تجهیزات آموزشی، مربیان و فرماندهان، برنامه آموزشی) کاملا ضعیف و ناکارآمد است و ارزیابی درستی نیز در پایان دوره از میزان مهارت و توانایی افراد صورت نمی گیرد. 

به جرئت می توان گفت که اکثر تجهیزات موجود در پادگان های آموزشی، برای استفاده در نبرد واقعی ناکارآمد هستند و آموزشهایی که داده میشود به گونه ای است که حتی اگر تجهیزات دفاعی نیز در اختیار فرد قرار داده شود، به احتمال زیاد حتی قادر به حفظ جان خود نیز نخواهد بود!

نمونه های بروز:

-

پیامدها:

سرخوردگی سربازان؛ 

تضعیف بنیه دفاعی کشور؛ 

اتلاف بودجه نیروهای مسلح

عنوان مشکل/ فساد:

فروش مجوز برای برخی مشاغل

حوزه ی مشکل/ فساد:

کسب و کار

شرح:

مقررات برای مشاغلی مانند تأسیس داروخانه و دفاتر اسناد رسمی، به گونه ای است که فرد دارای مدرک دانشگاهی مرتبط، به آسانی نمیتواند اقدام به تأسیس این دو کند. برای تأسیس داروخانه، علاوه بر نیاز به مدرک دکتری حرفه ای داروسازی، باید دوره دوساله ی طرح نیز گذرانده شود و پس از آن با روشهای مختلف (مانند شرکت در دوره های بازآموزی) به کسب امتیاز لازم برای تأسیس داروخانه اقدام شود. در حالی که بدون گذراندن طرح، فرد میتواند امتیاز یک داروخانه را به مبلغی حدود 500 میلیون تا چند میلیارد تومان (بسته به نوع و محل استقرار) خریداری کند. این موضوع برای دفاتر اسناد رسمی هم صادق است.

نمونه های بروز:

مقررات تأسیس داروخانه؛ 

مقررات تأسیس دفتر ثبت اسناد رسمی؛ 

مقررات مربوط به ثبت نشان تجاری

پیامدها:

ایجاد رانت برای عده ای و ایجاد امتیاز براساس دارایی و نه شایستگی

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

عدم شفافیت در درآمدها و نحوه هزینه کرد اصناف

حوزه ی مشکل/ فساد:

کسب و کار

شرح:

مبلغی که به صورت سالانه از صاحبان مشاغل مختلف برای تمدید جواز کسب آنها توسط مسئول آن صنف گرفته می شود، مشخص نیست که چه مقدار است و صرف چه مواردی می شود.

در موارد بسیاری، سیستم پرداخت حق تمدید جواز کسب، هنوز به صورت دستی و کاغذی است و هیچ سامانه نرم افزاری و الکترونیکی برای شفاف سازی آن وجود ندارد.

نمونه های بروز:

-

پیامدها:

امکان برخورد سلیقه ای برای تخفیفات؛ 

حیف و میل هزینه های گرفته شده تحت عنوان تمدید جواز کسب

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

نبود حمایتهای کافی از کارفرمایان برای حفظ مالکیت معنوی و مادی

حوزه ی مشکل/ فساد:

کسب و کار

شرح:

قانون کار و آیین نامه های زیرمجموعه ی آن در حال حاضر به گونه ای نیست که بتواند حقوق معنوی و مادی کارفرمایان را تضمین نماید. لذا کارفرمایان در یک اقدام فراقانونی، اقدام به اخذ تضامین متنوع از کارگران (در قالب سفته، چک، قرارداد بدون تاریخ، رسید تسویه حساب کامل و .) می نمایند که در موارد اختلاف، به عنوان چماقی برای شکایت نکردن کارگران از آنها استفاده می شود. تنها دلیل موجه کارفرمایان، ضعف قانونی و فرآیندهای طولانی موجود برای اثبات تضییع حقوق کارفرما در موارد اختلاف است.

نمونه های بروز:

گرفتن تضامین عجیب و غریب از پیمانکاران و کارگران

پیامدها:

افزایش فضای بی اعتمادی بین کارگران و کارفرمایان

سوء استفاده ی کارفرمایان از تضامین کارگران و تضییع حقوق کارگران

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

ضعف مقررات جهت متعهد کردن کارفرما دربرابر کارگران

حوزه ی مشکل/ فساد:

کسب و کار

شرح:

بر اساس عرف غلط موجود در بسیاری از کارگاهها، قراردادی که با کارگر منعقد میشود فاقد تاریخ می باشد و مضاف بر آن، از ابتدا رسید تسویه حساب کامل و نداشتن هیچ گونه طلب و شکایت، از کارگر گرفته می شود. در این شرایط، کارفرما هر طور که بخواهد با کارگر تعامل میکند و عملا امکان هر گونه اعتراض از کارگر گرفته می شود.

نمونه های بروز:

حقوق معوقه کارگران در بسیاری از کارگاههای دولتی و غیردولتی

پیامدها:

نیتی قشر کارگر و سرایت آن به بقیه جامعه

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

حذف آموزش رایگان با تبدیل اکثریت مدارس دولتی به مدارس هیئت امنایی

حوزه ی مشکل/ فساد:

آموزش و پرورش

شرح:

-

نمونه های بروز:

تصمیم دولت برای واگذاری هر سال 10% از مدارس به بخش خصوصی و لحاظ کردن آن در بودجه سال 1398

پیامدها:

فاصله گرفتن از عدالت آموزشی 

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

آموزش دانش آموزان توسط افراد «غیر معلم»

حوزه ی مشکل/ فساد:

آموزش و پرورش

شرح:

استفاده مدارس غیردولتی و هیئت امنایی از افرادی که دوره های تربیت معلم را نگذرانده اند و به صورت آزاد به کارگیری می شوند، منجر به مشکلات متعددی در کوتاه مدت و دراز مدت می شود. یکی از مهمترین مشکلات، وجود نداشتن تعهد نسبت به نظام آموزشی و دانش آموزان است. 

نمونه های بروز:

در رسوایی معاون مدرسه غیر دولتی در تهران در سال 97 (تشویق دانش آموزان به فساد) توسط مسئولان مدرسه گفته شد فرد مورد نظر، به صورت قراردادی با مدرسه همکاری داشته است و طبیعتا هیچ گونه تعهدی نسبت به آموزش و پرورش ندارد.

پیامدها:

.

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

وجود نداشتن مطالعات آینده در وزارت علوم

حوزه ی مشکل/ فساد:

آموزش و پرورش

شرح:

ظرفیت پذیرش دانشگاههای دولتی در هر سال، تناسبی با نیاز کشور در سالهای آینده ندارد. به عبارتی تعداد زیادی از افراد، وارد رشته هایی می شوند که پس از گذراندن دوره کاردانی یا کارشناسی، موقعیت شغلی متناسب برای آنها در کشور وجود ندارد. 

نمونه های بروز:

گسترش بی رویه دوره های تحصیلات تکمیلی بدون توجه به نیاز کشور

گسترش بی رویه مؤسسات آموزش عالی غیر دولتی 

پیامدها:

اتلاف بودجه دولت؛ 

هدر رفتن عمر جوانان؛ 

محروم شدن کشور از داشتن نیروی متخصص در شاخه های مورد نیاز

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

عدم شفافیت در صادرات و واردات

حوزه ی مشکل/ فساد:

اقتصاد/ گمرک

شرح:

در حال حاضر، سایت گمرک، آمار صادرات و واردات را به تفکیک مرز و دسته ی کالا ارائه میدهد اما این آمار با واقعیت فاصله بسیار زیادی دارد زیرا بسیاری از واردات یا صادرات به صورت چمدانی صورت میگیرد و در جایی ثبت نمیشود یا به صورت نادرست ثبت میگردد. 

نمونه های بروز:

 -

پیامدها:

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

سیستم سنتی و ناکارآمد ثبت معاملات

حوزه ی مشکل/ فساد:

اقتصاد/ نظام مالیات؛ شفافیت

شرح:

بر اساس مقررات دارایی، دفاتر مالی حقیقی یا حقوقی، همچنان باید پلمب شده و به صورت دستی نوشته شوند؛ در حالی که با استفاده از بستر شبکه و فضای اینترنت، می توان دفترنویسی سنتی را با اختصاص نام و رمز عبور به هر شخص حقیقی یا حقوقی، جایگزین کرد.

نمونه های بروز:

 -

پیامدها:

عدم شفافیت فرآیندهای مالی و سوء استفاده عده ای خاص؛ برخورد سلیقه ای در تعیین مالیات ها

-------------

عنوان مشکل/ فساد:

وجود حفره های مقرراتی در گمرک

حوزه ی مشکل/ فساد:

اقتصاد/ گمرک

شرح:

-

نمونه های بروز:

سوء استفاده از پته گمرکی برای وارد کردن کالاهای لوکس بدون پرداخت عوارض گمرک

پیامدها:

تضییع حق بیت المال و سود نامشروع برای عده ای خاص

توجه به دو تعریف اامی است:

1- فساد: 

به معنای دارا نبودن تمام اجزا و شرایط است که سبب عدم ترتب آثار مطلوب از شیء می‌باشد؛ یعنی اگر چیزی صحیح باشد آثاری دارد، ولی اگر فاسد شد آن آثار در خارج پدید نمی‌آید.

2- فساد سیستمی: 

مشکلی است که به دلیل وجود سازوکار نادرست (نه از جانب قصور و اشتباه یک فرد یا جمع) ایجاد می شود. به همین دلیل، مشکل سیستمی، مرتبا تولید می شود و اولویت اصلاح مشکلات سیستمی نسبت به مشکلات فردی، بالاتر است.

عنوان مشکل/ فساد:

وجود نداشتن سامانه جامع متون علمی به منظور جلوگیری از تقلبهای علمی

حوزه ی مشکل/ فساد:

دانش و فناوری/ آمایش علمی

شرح:

پایان نامه های دانشگاهی، مقالات علمی و کتابهای منتشر شده، منابع علمی اصلی در جهان به حساب می آیند. با پیشرفت فناوری داده کاوی .

عنوان مشکل/ فساد:

کیفیت پایین آموزش نظامی در دوره های سربازی

حوزه ی مشکل/ فساد:

نیروهای مسلح/ خدمت وظیفه

شرح:

به نظر می رسد یکی از دلایل اصلی اامی بودن خدمت دوره ضرورت (علاوه بر تأمین نیروی کار ارزان قیمت برای نیروهای مسلح) آمادگی نظامی کلیه افراد ذکور ایرانی برای مواقع بحرانی کشور می باشد. به این منظور با توجه به دوره کوتاه آموزشی (حداکثر دو ماه برای آموزش نظامی عمومی و دو ماه برای آموزش رسته تخصصی) باید حداکثر دانشها و مهارتهای لازم برای .

عنوان مشکل/ فساد:

فروش مجوز برای برخی مشاغل

حوزه ی مشکل/ فساد:

کسب و کار

شرح:

مقررات برای مشاغلی مانند تأسیس داروخانه و دفاتر اسناد رسمی، به گونه ای است که فرد دارای مدرک دانشگاهی مرتبط، به آسانی نمیتواند اقدام به .

عنوان مشکل/ فساد:

عدم شفافیت در صادرات و واردات

حوزه ی مشکل/ فساد:

اقتصاد/ گمرک

شرح:

در حال حاضر، سایت گمرک، آمار صادرات و واردات را به تفکیک مرز و دسته ی کالا ارائه میدهد اما این آمار با واقعیت فاصله بسیار زیادی دارد زیرا بسیاری از . 

در تحلیل روشمند هر موضوع، صرف نظر از خود موضوع، بررسی پیشینه بحث و تغییرات آن در طول تاریخ، ضروری است. اهمیت فراوان این بررسی، به دلیل حاکم بودن اصل پیوستگی در تمامی پدیده های طبیعت و خلقت است؛ به عبارت دیگر، هیچ پدیده ای را اعم از فیزیکی یا متافیزیکی، فردی یا اجتماعی، مثبت یا منفی، و . نمیتوان یافت که سیر صیرورت آن دارای یک نظم و ترتیب منطقی نباشد. طبیعتاً کشف این رابطه منطقی، کمک شایانی به شناخت موقعیت موجود و نیز پیش بینی آینده خواهد کرد.

برای ارائه ی تعریفی دقیق از مشکل/ فساد سیستمی، حداقل باید تعاریف زیر را مرور نمود:

1- فساد: 

به معنای دارا نبودن تمام اجزا و شرایط است که سبب عدم ترتب آثار مطلوب از شیء می‌باشد؛ یعنی اگر چیزی صحیح باشد آثاری دارد، ولی اگر فاسد شد آن آثار در خارج پدید نمی‌آید.

2- مشکل/ فساد در سیستم:

هر سیستمی از تعدادی اجزاء و المان‌ تشکیل شده که در کنار هم و در ارتباط با یکدیگر، به عملکرد و بقاء آن سیستم کمک می‌کنند.

گاهی اوقات، یک یا چند جزء از اجزای سیستم آسیب می بینند. ما به سادگی آنها را تعویض می کنیم و سیستم دوباره به عملکرد خود ادامه می دهد. در چنین شرایطی با مشکل در سیستم مواجه هستیم.

3- مشکل/ فساد سیستمی: 

مشکلی است که به دلیل وجود سازوکار نادرست (نه از جانب قصور و اشتباه یک فرد یا جمع) ایجاد می شود. به همین دلیل، مشکل سیستمی، مرتبا تولید می شود و اولویت اصلاح مشکلات سیستمی نسبت به مشکلات فردی، بالاتر است.

مطالب فراوانی درباره مسئله حجاب در کشور ایران، نوشته و بیان شده است. طبیعتا هر نوشتار/ گفتار از زاویه دید ویژه ای به این مسئله می پردازد و با رویکرد توصیفی- تحلیلی یا رویکرد تجویزی، مطالبی را پیش روی ما می گذارد.

با توجه به رویکرد ما (نگرش سیستمی به مسائل) نخستین پرسشی که باید به آن توجه کنیم این است:

آیا مسئله (مشکل) حجاب در کشور ایران، 

برای ارائه ی تعریفی دقیق از مشکل/ فساد سیستمی، حداقل باید تعاریف زیر را مرور نمود:

1- فساد: 

به معنای دارا نبودن تمام اجزا و شرایط است که سبب عدم ترتب آثار مطلوب از شیء می‌باشد؛ یعنی اگر چیزی صحیح باشد آثاری دارد، ولی اگر فاسد شد آن آثار در خارج پدید نمی‌آید.

2- مشکل/ فساد در سیستم:

هر سیستمی از تعدادی اجزاء و المان‌ تشکیل شده که در کنار هم و در ارتباط با یکدیگر، به عملکرد و بقاء آن سیستم کمک می‌کنند.

گاهی اوقات، یک یا چند جزء از اجزای سیستم آسیب می بینند. ما به سادگی آنها را تعویض می کنیم و سیستم دوباره به عملکرد خود ادامه می دهد. در چنین شرایطی با مشکل در سیستم مواجه هستیم.

3- مشکل/ فساد سیستمی: 

مشکلی است که به دلیل وجود سازوکار نادرست (نه از جانب قصور و اشتباه یک فرد یا جمع) ایجاد می شود. به همین دلیل، مشکل سیستمی، مرتبا تولید می شود و اولویت اصلاح مشکلات سیستمی نسبت به مشکلات فردی، بالاتر است.

عنوان مشکل/ فساد:

وجود نداشتن سامانه جامع آمایش سرزمین

حوزه ی مشکل/ فساد:

ثبت اسناد و املاک/ شهرسازی

شرح:

یکی از زمینه های کلان فساد در کشور، املاک می باشد. با توجه به اینکه امکان استعلام مالکیت بر املاک به صورت متمرکز وجود ندارد، عملا یک نفر می تواند در شهرهای مختلف .

عنوان مشکل/ فساد:

اشکال در نحوه احراز صلاحیت کاندیداها در انتخابات

حوزه ی مشکل/ فساد:

انتخابات

شرح:

معیارهای کلی که برای احراز صلاحیت کاندیداها در قانون بیان شده، تا کنون به صورت شفاف از طرف شورای نگهبان (به عنوان مسئول تفسیر قانون اساسی و مجری احراز صلاحیت ها) تفسیر نشده است. از این رو، به نظر عموم مردم .